34°
İletişim ve Bilgi Teknolojileri çağının gereği olarak zaman sorunu etkili ve eleştirel okumayı artık zorunlu kılmaktadır. Ayrıca çağın gereği olarak çok fazla yayın ve okuma materyali yayınlanmaktadır. Anacak sağlıklı bilgi edinme ve ayıklayıcı olmak bazen zor olmaktadır. Aranılan bilgiye ulaşmak ve okumak için öncelikle temel bilgiye sahip olmak gerekir. Nitelikli bilgi ve birikimin öncelikle oluşturması için etkili ve yeterli okumanın öncelikle yapılması gerekir. Okumanın nitelik, bilinçli ve amaca yönelik gerçekleştirilmesi gerekir. Etkili okuma için merak, sorgulama, şüphe, bilinç, dikkat ve sürekliliği elden bırakmamak gerekir. Okuduğu konu hakkında şüpheler taşımayan, dikkatli olmayan, kabule veya redde hazır bir dogmatik ön yargıya sahip okuyucudan, metnin bütünlüğünü kavramayan, metindeki kelimelerin anlamını ve cümlelerin anlam bütünlüğü vurgulamaları konularına hâkim olamayan bir okuyucudan etkili bir okuma ve anlama yapması beklenemez. Yükseköğrenim gören öğrenciler ve araştırıcılar, bilim insanları eleştirel ve etkili okumada daha dikkatli ve şüpheci olmaları zorunludur.
SORGULAMAK OKUMADA NEDEN ÖNEMLİDİR?
Hiçbir sorun, hiçbir problem felsefi tartışma temelinde sorgulanmadan çözülmez. Okumada “neyi öğreneceklerini” değil, “nasıl öğreneceklerini” anlar ve anlatabilirsek, eleştirel okumayı zaten anlamış oluruz. İnsanı insan yapan özellik dildir. Dil, yalnızca söz söyleyerek, yani fiziksel bir kaynak kullanmadan, hiç bir bedensel maliyete katlanmadan iş yaptırma, yönetme ve yönlendirme yetisidir denir.
PEKİ, NASIL OLUR ELEŞTİREL OKUMA?
Her şeyden önce bir metni okunurken “anlatılmak istenen nedir?” veya “Bu metnin ana fikri ne?” gibi sorular sorulduğunda, eleştirel okumaya doğru ilk adım atılmıştır demektir.
Eleştirel okuma yaparken, okuduğunuz metinle ilgili mantıklı bir argümanın oluşması gerekir. Eleştirel okuma öncelikle bir sanat ve beceri işidir. Alman dil bilimci Goethe ilerlemiş yaşında halâ bu sanatı yeterince öğrenemediğini söylediği belirtilir. Öğrencilerin erken dönemde sorgulayıcı okumayı ve okuma becerilerini öğrenmesi öğrenim hayatı boyunca ihtiyaç duyacağı bu becer sayasında eğitimini içselleştirerek öğrenmesini ve kendisini geliştirmeye ciddi katkısı olacaktır. Öğrencinin eleştirel okuma ile öğrenciye/kişiye ders dışında da öğrenmeye daha açık biri haline getirmesine olumlu katkı kazandıracaktır. Eleştirel okumada kişi okuduğunu olduğu gibi almaz; konuyu irdeleyerek ve çok yönlü incelemeyi kavraması yaralı olacaktır.
Çoğu öğrencide okuma alışkanlığı gelişmemiş, okuduklarından da öğrenmeyi nasıl gerçekleştireceklerini de bilmedikleri görülüyor. Öğrencilerin temelden çok yetersizliklere sahip oldukları görülüyor bunlardan en önemlisi de okuduğunu iyice anlama ve sorgulayarak inceleştirmektedir. Bunu niçin eleştirel ve etkili okumayı öğrenmeleri gerekir.
ELEŞTİREL OKUMA NEDİR?
Günümüz dünyasında gelişmişliğin dinamosu olarak kabul edilmektedir ki eğitiminin temeli motivasyonunu eleştirel düşünce biçimi sağlamaktadır. Eleştirel düşünce eğitimi nedir? Ne değildir ve nasıl sağlanır? Eğitim sistemi farkındalık kazandırmak ise her söylenenin eleştirel gözle bakmak, her ifadeyi akıl süzgecinden geçirerek değerlendirme, “acaba öyle mi” diye düşünme oluşturmadır. Kısacası ifade edilen, söylenen ve bilinen her şeyi sorma, sorgulama, başka seçenekler olup olmadığını araştırma eleştirel düşüncenin temel göstergeleridir. “Acaba böyle midir, değil midir? Ne zaman bulunmuştur? Nerden bulunmuştur? Nedenleri nelerdir? Süreç nasıl gelişmiştir? Sonuca nasıl varılmıştır? Koşullar başka olsaydı sonuç nasıl değişirdi?” Kişiden kişiye veya ortamdan ortama sonuçlar değişir mi?
Gerçek ancak eleştirel okuma ile sağlanabilir. Okunan metin eleştirilerek olaylardan ve olgulardan yeni fikirler oluşturmadır. Eleştirel okuma bir alışkanlık, yöntem ve kazanılması gereken beceri olduğu için zor bir işlevdir. Eleştiri yapmak için öncelikle eseri seçici olarak okumak gerekir.
Eleştirel okumada okunan metin üzerinde kendimizce bir takım sorular sorarak metnin daha iyi anlaşılmasına çalışılmalıdır. Eleştirel okuma, okuduğumuz herhangi bir metin üzerinde düşünme, doğruları ve yanlışları üzerinde çok yönlü analiz ederek metni yorma ve yorumlama yapmaktır. Bu teknikte, okuma yalnızca konunun anlamış olmakla sınırlı olmamalı Aynı zamanda okurken düşünülmesi, konuya farklı yorumlama getirmek ve konuya eleştirel bir gözle bakılmayı da öğrenmek gerekir. Eleştirel okuma tekniğinde okuma eylemi sırasında ve sonrasında zihinsel bakımdan daha etkin olması gerekir. Okunan metin yeni okumaları da beraberinde getirmelidir. Hatta yeni bir okumanın da yeni araştırma ve incelemelere kapı açması gerekir. Eleştirel okumada sonrası metne yeni bir düşünce ve etkinlik de kazandırılmış olur. Bu okuma daha çok filim sektöründe yapılıyor. Bir başka deyişle eleştirel olmayan okuyucu metinin anlatıldığı temel düşünce veya düşünce desteklerini de konunun nasıl betimlendiğine de bakılır.
